Twitterpoet og mystikar

Helge Torvund er ofte å finna som ein romantisk, mild drøymar under alpelua si mellom sanddynene innforbi jærstranda han bur tett ved. Men du treng ikkje traske langt for å møte han. Det held å opna Facebook eller Twitter. Han har 18.000 som fylgjer han der.

Eg har likevel vald den lange vegen til eit analogt møte. No sit eg med stresset bankande mot halsen på veg mot Ogna på kysten av Rogaland. Bilen framfor meg køyrer uendeleg langsamt og eg byrjar få knapt med tid for å halde avtalen med Torvund. GPS’en sa ein halv time, men her svingar me oss så treigt mellom knausar, steingardar og jorde at skjemaet vil sprekke. Freistar å trøysta meg med at denne roa som ein kan få når ein bur med mektige havdønningar til nabo, kanskje òg gjer at han toler å vente litt. Eg tenkjer på meldinga han sende meg då eg spurde om råd for vegen.

Med ein gong du får definert, sett ord på og bestemt noko, så mistar du den der levande bevegelsen

«Mitt problem er at eg ikkje køyrer bil, aldri hev brukt GPS, aldri har lasta ned ein app, og veit så lite. Men eg er der når du kjem, så tek me det derifrå. Køyr forsiktig, i skuggelagde vegparti kan det vera litt glatt.»

Naturen ikring oss og i oss

Så der står han. Med ryggsekk, og signaturplagget på hovudet, med ein femnande smil. Eg kjasar meg klar og plumpar ut med eit ledande spørsmål:

– Er det ein føresetnad for deg å ha slike rom av himmel og hav og ro ikring deg for å kome nær dette evige som me kallar Gud?

Han tenkjer litt, og seier så med ein lur smil: – Det hjelper.

Han fortel at han har merka seg at mange kloster opp gjennom historia er blitt lagde i idyllisk natur, men at det var «tilfeldig» at han flytta attende til heimtraktene sine for ein del år sidan. Sjølv om han budde i Oslo og levde eit hektisk liv, var denne ekstra dimensjonen alltid ein del av hans orientering. Den kristne filosofen meister Eckhart er ei leidestjerne for han, og han siterer: «Teologane kranglar, men mystikarane snakkar om det same overalt».

At Helge Torvund trivst i lag med mystikarane bør ikkje kome som ei bombe på nokon som har lese dikta hans eller høyrt eit av hans mange foredrag, jamvel om han innrømmer at han har hatt ein periode i livet då han var ateist. Men ei oppleving i ungdommen slo an ein viktig tone hjå han.

– Det var er sterk oppleving, men eg veit ikkje kva eg skal kalle det. Ei gjennomgripande kjensle av eit stort Alt – der alt på ein måte flyt saman. Eg var aleine på ei hytte som mor og far eigde. Ei natt gjekk eg ut ein tur. Det var om våren, det smelta og vatnet rant overalt – under meg og rundt meg. Då opplevde eg dette: Eg rant.

– Du opplevde deg som ein del av vatnet?

– Ja. Og av heile livsløpet. Alt dette som skiftar, veks og gror og er til. Ikkje berre vatnet, men alt dette andre …

Han tek ein pause, nøler, før han held fram:

– Det stoppar jo der, språket. Det er det som er det vanskelege. Alle som freistar å sei noko om det, endar med å sei kva det ikkje er. Men det er bra at det er sånn, tenkjer eg. Med ein gong du får definert, sett ord på og bestemt noko, så mistar du den der levande bevegelsen. Eg likar meg i byen, farte rundt på utstillingar og treffe folk, men sjølvsagt, når ein kjenner trong til meir ro, er det veldig fint å vere her.

Det me skal kjempe for

Han er oppteken av kontrastane, likar dei. Han har skrive om utfordringa med alle dei negative store konfliktane media bombarderer oss med. Klimakrisa, som verkar heilt katastrofal. Ein må kunne ta dette inn over seg, ikkje flykte frå det, men samstundes nyte å gå inn i fred og harmoni i naturen, kjenne seg som del av ein slags tett, økologisk balanse. Dette er viktig for at me skal bli minna om kva det er me må kjempe for, ikkje miste av syne det som gjer det godt å vere til.

Foto

Helge Torvund hentar både ro og inspirasjon i naturen, som han bur tett på. Jæren er hans landskap. Foto: Marianne Lystrup

Så han går langs strendene, eller langs vegane og diktar slikt som pustar fram nærvær i dagen. Tek inn både det timelege og det som ikkje let seg telje:

Ein ny stillheit av nysnø og fullmåne

opna rommet rundt veg, hus og tre.

Lag på lag av stillheit
og ein liten gjerdesmett som smatt
inn under ein busk som ennå var natt.

«Dikting er alltid ei fredshandling»
skreiv Pablo Neruda,
og under denne månen, over denne snøen,
diktar eg fram ein fred.

Eg diktar ein fred som skal vera vår fred.
Ein fred som skal vara og verna oss.

Eg diktar ein fred som famnar om deg og meg.
Ein fred som forbarmar seg over
alle små gjerdesmetthjarte i minus og moll.

Når iskalde netter får bittesmå liv til
å skjelve og dø,
diktar eg fram ein fred som får ting til å tine og tø.

Så held eg fram på min veg
til butikken for å kjøpa kaffi og brød.

Broren som blei så pietistisk

Helge Torvund voks opp i ei bygd med sterk bedehuskultur. Familien var ikkje religiøs, men storebror hans, Gunnar, som sidan blei ein stor bilethoggar, blei «omvendt» i ungdommen. Det vart litt problematisk for Helge.

Foto

Ein liten skogkrull klorar seg fast like innanfor der havet bryt mot stranda. Her er fint å vera. Foto: Marianne Lystrup

– Gunnar blei veldig alvorleg kristen; pietistisk vil eg sei. Det var ein periode der eg mista litt av den humoristiske kontakten me alltid hadde hatt, men som me heldigvis fekk tilbake, for Gunnar kom fram til ein meir livsglad kristendom etter kvart. Humoren vende attende. Men ja, det vart for dystert for meg i den perioden, noko eg ikkje klarte forholda meg til. Eg mista trua då. Ein periode var eg heller ateistisk innstilt. Men likevel var det ein lengsel der, og så byrja eg lese japanske haikudikt og då kjende eg igjen den opplevinga eg hadde hatt ute i naturen som ung mann, fortel han.

Eg byrja lese japanske haikudikt, og då kjende eg igjen den opplevinga eg hadde ute i naturen som ung mann

Torvund ville finne ut kva det var som låg bak desse dikta og vart etter kvart kjend med zenbuddhismen. Han kasta seg over zen-litteratur, las og mediterte. Heilt aleine, medan han budde heime på Nærbø, og heldt fram også som psykologistudent i Oslo. Etter kvart kom han i kontakt med ein zen-orden som heiter soto-zen. Denne buddhistiske fasen varte i mange år, men brått fekk han det for seg at han skulle melde seg ut, og inn i Den norske kyrkja. Der er han medlem no.

Frå buddhisme til kyrkja

– Dette med at vegen attende til Gud gjekk gjennom buddhismen, der det ikkje er nokon gud – er det litt rart?

– Ja, det er litt rart. Samtidig finst det ei bok som heiter «Without Buddha I Could Not Be a Christian» av Paul F. Knitter. Det var fascinerande lesing for meg. For å sei det sånn: Vegen frå zenbuddhismen til meister Eckhart er ikkje lang. Dei kristne mystikarane snakkar veldig likt buddhistane. Når dei snakkar om Gud, gjer dei det på ein måte som opnar begrepet på den same måten som dei essensielle begrepa i zenbuddhismen blir opna. Det er sjølvsagt provoserande i ein kristen kultur at dei kallar det me kallar Gud for Inkje eller Tomheit. Men Inkje og Tomheit i zenbuddhismen er ei pulserande, levande kraft som dei ikkje kan sei noko om. Det er difor dei unngår å fylla han, definera han som eit begrep med eit bestemt innhald, forklarar han.

Sjølv har han ei tilsvarande vegring mot å bruke klåre ord om dei grenseoverskridande fenomena som høyrer det religiøse livet til. Det er nok òg derfor han kjenner trong til å problematisere sjølve omgrepet Gud.

– Problemet mitt er at eg ikkje hev eit svar. Eg hev ei tilnærming, og ein måte å snakke om det på, men eg er ikkje opptatt av å definere ei avgrensa trusvedkjenning. For meg er dette å forholda meg til noko som er så omfattande, stort og kraftfullt at det bryt med alle begrep og avgrensingar. Den stillheten som du er inne på, rommar det ordlause og ... kva skal me sei ... takksemd ...

Han leitar seg fram på jakt etter ord som er forklarande nok, utan å bli bastante. For dette er ein mann med orda i si makt, og kanskje nett derfor har han age for dei, vil at dei skal vere passe stramme, nødvendig opne. Han fortel om tankar som kom medan han venta på meg. Me hadde sett kvarandre stemne på biblioteket på den skulen der han i 20 år arbeidde som psykolog i PP-tenesta. No sto han og kika ut glaset på elevane utanfor.

Medkjensle og kjærleik

– Eg merka at eg blei fylt av medkjensle og kjærleik. Det høyrest rart ut, men alle desse små, begynnande liva som eg sto og såg på – eg hugsar korleis det var å gå på ungdomsskulen og vere forelska, alt dette her – det enorme rommet som livet er. Dette med kjærleiken, som det er så vanskeleg å snakke om utan at det blir sentimentalt. Og samstundes er det så essensielt. Takksemda over å kunne kjenne denne tilhørigheten og kjærleiken til alt anna som lever. Det er essensen i det eg tenkjer på når eg tenkjer på Gud.

Han skakkar på hovudet og dømmer sine eigne svar med ein liten latter: – Det er ikkje spesielt originalt.

Svimlande stor

Men han er ikkje ferdig. Me har altså notert takksemd og kjærleik. I tillegg vil han ha med det engelske ordet awe, som me på norsk best kan omsetje med ærefrykt. Slik ein kan kjenne det når ein fangar fine, dalande snøfiller på tunga utan å tenkje på at det eigentleg dreier seg om at skyene er blitt passe kalde slik at vatnmolekylane krystalliserer seg. Det handlar om å kjenne seg som ein del av ein stor samanheng. Ein samanheng som er svimlande stor. Torvund illustrerer det med å røpe endå ein av sine kjære lidenskapar: botanikk. Han har skrive eit langt dikt om orkideen myrflangre, som veks på Ogna og som han har ei slags rituell «forsking» på saman med ein kamerat. Men det som fascinerer han endå meir, er flueblomsten:

– Flueblomsten hev nokre blomster som liknar på hoa til ein graveveps. I den arten er det slik at hannane blir klekte ut først, så når hannane flyg rundt for å finna ei ho, finn dei flueblomsten, som dei då landar på og pollinerer. Mitt spørsmål er: korleis i all verda klarte den blomsten å tenka ut dette? At han måtte vere litt i forkant og ha ein blomst som likna på den gravevepshoa! Slike ting syns eg er så fascinerande! Det inviterer til ærefrykt. Darwin kan forklare mykje, men dette er svimlande. Darwin måtte også gje opp å forklare kvifor menneske driv på med musikk.

– Det trur eg at eg skulle greid!

– Haha, ja det kunne du vel. Musikken hev mange funksjonar. Eg tenkte nøye gjennom dette då eg skreiv eit forord til ei bok med songar her frå Jæren, der eg stilte meg spørsmålet: Kva er det som får eit menneske til å setta seg ned og lage ein song? Kvifor byrjar me å syngja? Kva slags drivkraft er dette? I «Descent of Man» i 1877, skreiv Darwin: «Ettersom verken gleda eller evna til å frambringa musikalske tonar er ein dugleik som har nokon openbar nytte for mennesket i samanheng med vanlege aktivitetar i livet, må desse sjåast på som noko av det mest mysteriøse talent menneske har.»

Dette er spennande. Igjen nærmar eg meg dette med kva eg meiner når eg snakkar om Gud. Den kreative krafta som menneske ber i seg. Evne og lyst til å skapa, på same måten som naturen ber det i seg heile vegen. Det er ei skapande kraft, ei fornyingsevne som eg set i samanheng med at vi er skapte i Guds bilde.

Alle vil skape

Han fortel om Diktkammeret – ein læreplass på internett der folk som skriv dikt, kan få rettleiing og respons. Torvund har drive dette i 20 år. Mange av dei som sender inn, har gjennom åra blitt anerkjende lyrikarar og publisert på etablerte forlag. Men han er meir oppteken av breidda – den eruptive skapartrongen som finst der ute mellom folk.

– Det gjeld ikkje berre skriving. Andre målar, driv med skulpturar og litt av kvart. Det er voldsomt. Og igjen, det er ikkje så lett å få tak i kva slags nytte dette hev, men det er heilt klart viktig for folk å vere i det skapande. Alt er så mangfoldig. Eit dikt kan vere alt mogleg. Når ein poet seier: eit dikt er som ei bøn, tenkjer eg: Ja! Men eit par dagar seinare les eg eit dikt og eg må tenkje, det der er i alle fall inga bøn! Haha. Du må godta at det er eit stort nyansert mangfald. Men for meg er nok dikting veldig mange gonger som ei bøn.

Kva er det som får eit menneske til å setta seg ned og lage ein song?

– Dersom det er ei bøn, kven er den bøna til?

– Når eg skriv slike dikt, er det ofte med ei kjensle av takksemd og lovsong. Det er ikkje snakk om å be om noko, men om å vere i ein tilstand. Men eg tenkjer at det rette svaret er at den bøna er til Gud. Den guden som me prøvar å sirkle inn her.

– Du prøvar ikkje å sirkle han inn, du prøvar å utvida han!?

– Takk. Ja nydeleg. Det var godt sagt. Det er du som lagar titlane. Det kjentes veldig rett.

– Eg opplever at det du seier om Gud handlar mykje om naturen.

– Ja, eller skaparverket kan du seie – den totale opplevinga av ein slags bevissthet som finst. Eg er ikkje redd for å bruke ordet Gud, slik mange er. Dei tykkjer at då blir ein sett i bås. Eg tenkjer at begrepet Gud finst av ein grunn. Det er fordi ein hev behov for å ha eit ord på det ufattelege. Ein kan finne svært opne og opnande svar i Bibelen. I Andre Mosebok spør Moses Gud kva han skal svara om israelittane spør etter namnet til den som har sendt han, og Gud svarer: «Eg er den eg er.» Og vidare «Slik skal du svara israelittane: Eg er har sendt meg til dykk.» Dei orda opnar ei verd for meg. Ei værenskraft.

Helge Torvund presiserer at han ikkje vil at hans tankar om Gud skal verke individualistiske og egosentriske, jamvel om han sjølv ikkje har funne ein inngang til vanlege kyrkjelege fellesskap. Han ser på diktinga som ein slags kommunikasjon med fellesskapet.

Oppmuntring

– Mange av dikta dine tydar på at du gjerne vil gje trøyst og håp til lesarane, eller lyttarane – som når du skriv songtekstar som «The Light You Need Exists» eller «Trøystevise» …

– Meir enn eg kanskje vil innrømme, har du nok rett. Men eg tenkjer ikkje på at eg vil skrive dikt som skal hjelpe folk, snarare vil eg inspirere. Eg skriv ut frå noko som veltar opp i meg. Kanskje eg går inn i den bøneaktige tilstanden og får hjelp til å formulere noko som kjennest viktig. Eg byrja å studere psykologi i si tid med tanke på å hjelpe folk, men diktinga var noko anna. Før var det slik at eg var redd for å blande saman det å vere psykolog med det å vere poet. Det var to forskjellige ting som eg passa godt på å halde frå einannan.

Før var eg redd for å blande saman det å vere psykolog med det å vere poet

– Korleis fekk du fridd deg frå den tvangstrøya?

– På mange vis. Det eine var at eg byrja bli interessert i noko som heiter poesiterapi. Eg sette meg inn i det og fann ut at det var mykje brukt i England og USA. Koplinga mellom det terapeutiske og poetiske var tettare enn eg hadde tenkt meg og eg byrja bruke det litt sjølv. Og så skjedde det at eg blei opptatt av hypnose. Eg lærte meg det og byrja bruke det og blei eigentleg «obsessed»! Eg leste alt! Då fann eg mellom anna «helbredande songar» hjå nord-amerikanske indianarar. Brått såg eg at kjelda var den same. Det hypnotiske og det poetiske uttrykket var opprinneleg nært samanknytt. Ein kan bruke songar og lyriske tekstar til å helbreda, og ein kjenner verknaden av voggeviser, ikkje sant? Suggererande poesi. Dette kunne eg ha skrive ein doktorgrad om, viss eg hadde hatt ork og tid og lyst, ler han.

Stille rom

– Noko som har forundra meg er det faktum at mange som ikkje trur på Gud, likevel gjerne oppsøkjer kyrkjer. Kva er grunnen til det, trur du?

– Eg trur ein kan forstå det viss me seier at det eg snakkar om når eg seier Gud, i vesentleg grad er stillheit. Eg trur ein må senka seg i seg sjølv for å få kontakt med Gud. Ein må oppsøka ein stillheit i seg sjølv der begrep blir for små. Orda legg ein bak seg og går inn i ein stillheit utan språk. Den stillheita trur eg at mange religiøse rom er i stand til å stimulere folk til å få kontakt med. Det gjeld både stillerommet på Gardermoen og det vakre kapellet på Nordkapp, som min bror Gunnar har vore med å lage.

– Stillerommet på Gardermoen er vel berre ein nøktern liten bås. Gjer det same nytten som ei vakker kyrkje?

– Ein finsk bilethoggar som heiter Kain Tapper hev laga ein trekube som står ute i bjørkeskogen, som han kallar meditasjonsrom, eller kapell. Den er kvit på utsida og tjæra svart inni og det er berre ei bittelita dør. Eg trur ikkje det må vere storslått og vakkert og lysande. Eg trur ein kan lage eit rom for stillheit på mange vis. Eg går i alt frå katedralen i York til små landsbykyrkjer, men det er fint å sitte i stillerommet på Gardermoen òg. Der er det eit lite alter med bibelen og koranen, og ei bok som du kan skrive i. Og ein stor gobelin av Jan Groth. Det inviterer til fordjuping og alvor. Og ein pause frå det hektiske som dreg oss ned, seier Helge Torvund.

Så er det altså noko der, med at det er lettare å finne Gud – kva ein no meiner med Gud – der det er ro. Storslått natur. Eller der det er kunst. Då kan ein kanskje høyra «stilla sitt veldige orkester», som Helge Torvund skriv om skulpturane til bror sin i diktet som han las i gravferda til Gunnar Torvund i 2019.

Foto

Torvund er oppteken av kontrastar. Han meiner ein må ta klimakrisa inn over seg, ikke flykte fra det, men samstundes nyte det å gå inn i fred og harmoni i naturen. Foto: Marianne Lystrup

Foto

Helge Torvund likar seg i byen, farte rundt på utstillingar og treffe folk, men når han kjenner trong til mer ro, er det fint å vere her. Foto: Marianne Lystrup