Dyretekster

­

KAZAN

Eg hugsar den siste dagen. Eg hugsar dette: at eg kom heim frå skulen, med sekk på ryggen. Eg gjekk oppover den lange oppkøyringa vår da bilen vår, ein kvit Nissan Laurel, kom køyrande sakte mot meg. Både mamma og pappa sat i bilen. Eg sjangla frå side til side, lét som eg var full, ville vere morosam, men da eg kom nærmare, såg eg at ansikta deira var alvorlege. Dei stoppa ved meg, og eg såg deg, liggande i baksetet. Mamma heiste ned vindauget, og sa det eg ein stad inni meg allereie visste: at dei var på tur til dyrlegen med deg, at du skulle avlivast.

Hadde dei ikkje tenkt å fortelje oss det? Eg hugsar sinnet, kjensla av å bli gjort urett mot. Eg ville vere med for å avlive deg. Det gjekk ikkje, sa dei. Dei bad meg likevel om å sette meg inn, sa dei skulle køyre meg til døra. Eg sette meg i baksetet med deg, dei rygga opp til huset, eg klemte meg inntil deg, sa ha det, så gjekk eg ut av bilen. Eg klarer ikkje å sjå det for meg, men likevel rekonstruerer eg scena, og det kan vere at skrivinga i seg sjølv bringer minnet fram att, på same vis som ein time med psykolog kunne gjort det. Eg ser deg for meg, du var stor og kraftig, svart som natta, med brune auger og ein lang hale. Det eine øyret ditt hadde ein klump ytst, ei blodansamling. Dei siste åra var du grå i skjegget, du kunne knapt nok gå. Når du skulle pisse, måtte vi bere deg ned trappa med ein plastduk spent under magen din.

Du var der alltid, du var der da eg vart født, du og systera mi, som berre er eit år eldre enn meg. Det var oss fire. Så kom bror min, og vi vart fem. Det er 27 år sidan du døydde. Eg var tolv år, beinete og lita, eg var eit barn, i ferd med å vekse meg ut av barndommen, ikkje heilt klar for det enda. Å miste deg var verre enn å miste nokon annan. I løpet av det neste året døydde bestefar min og oldefar min. Eg hadde nyleg fått vite at den andre bestefar min var alkoholikar, hadde vore det i alle år. Ikkje noko av dette er eineståande, så klart. Dei gamle dør, nokon viser seg å vere noko anna enn dei framstod som. Det er krise, samstundes som ein kan heise på skuldrene av det, gløyme det, ikkje gjere det til. sentrum i tilvêret sitt. Når ein er ung, ser ein ikkje det store mønsteret, det er ei hending her, ei hending der, ein forbind dei ikkje med kvarandre, forstår ikkje at døden er noko som skal skje igjen og igjen.

Iallfall er det slik eg nå tenkjer på dei åra, nå som eg har sett kor skjørt livet kan vere. Eg har alltid tenkt om min eigen familie at det var eit lys rundt oss, vi var ein lys familie. Og eg står fast ved det. Men mørket kan kome i mange formar, mellom anna i form av sjukdom, trugsel om død. På bilda frå barndommen er vi saman, tre lyshåra ungar, pene og lattermilde, ei mor og ein far, ein gjeng. Først dør du, den svarte flekken på bilda er der ikkje lenger. Sjukdom merkar ein av oss, så ein til, så ein til, så ein til. Den kjem og tek for seg, to blir betre fordi det finst medisin som kan hjelpe, ein blir betre av seg sjølv, ein blir verre.

Eg begynte på ungdomsskulen, og vi skreiv stilar. Eg skreiv brev til deg i engelsktimen. Dear Kazan.You were my best friend.You still are. I miss you every day. Plutseleg var døden noko som kunne anvendast, gjerast om til noko kreativt. Ein brukte dei tragediene ein hadde, resten kunne ein finne på eller stjele frå bøkene til Anne Karin Elstad. Det var rom for melodrama, for dei sterke kjenslene.

I mange år etter at du døydde, var det noko av deg som «hang att» i livet mitt. Det gav seg utslag i at eg trudde eg såg deg i andre hundar. Det kunne vere ein hund som venta utanfor ein butikk, ikkje nødvendigvis ein svart labrador, det kunne vere ein annan stor, roleg hund, og det var noko med blikket til den hunden som fekk meg til å tenkje at der var du, reinkarnert, du var inni der, det var ingen tvil, eit brunt blikk som følgde meg var nok. Det slår meg kor lenge det er sidan eg har møtt ein hund og tenkt det, eg har endra meg, lever i kvardagen, er bunden til realitetane, trur ikkje på reinkarnasjon. Men så skreiv eg deg fram i ein novelle, ein tekst om ei jente på bygda, ho er snart seksten år, går rundt i bygda saman med den gamle kreftsjuke hunden sin, den illeluktande, trege labradoren sin, og da eg skreiv fram den hunden, da var det som å skrive deg i live att, der var du, eller ein slags skuggeversjon av deg. Ikkje berre hadde eg skrive deg fram att, du måtte dø på nytt også, du, eller han, Balder kallar eg han, hadde jo kreft, han levde på overtid, noko alle rundt han visste, men ingen klarte å gjere noko med det.

Eg har alltid tenkt på deg som min hund. Så snakkar eg med mamma og fortel at eg skal skrive om deg. Spennande, seier ho, eg kan sjå om eg kjem på nokre fakta og sende deg. Nokre kveldar seinare ligg ein epost der, da eg kjem att seint ein laurdagskveld. Eg blir sittande med jakka på og lese den.

«Noen fakta om Kazan!» Slik opnar eposten. Ho fortel at du var født tidleg på året i 1975, for det året var du med på påsketur. Dei henta deg i Vang, i nærleiken av Hamar. Mor hadde tidleg bestemt seg for kva for ei rase ho ville kjøpe, for ein gong hadde ho møtt ein mann med ein labrador på Kvamsfjellet. «Det var en verdighet over han, og en slik en ville jeg ha.» Verdigheit er ikkje akkurat det ordet eg ville brukt om deg, og det skriv ho også, at du dreiv med mykje tull og ikkje var spesielt lydig.

Da du kom, budde mamma og pappa i huset til besteforeldra hennar, på to små rom i andre etasje. Da du var eitt år, vart systera mi født. De låg i ein sovesofa, alle saman, og etter som du voks, vart det mindre plass til dei andre. Til slutt låg dei klemt inn mot veggen fordi du tok så stor plass. Oldefar min hadde silikose, ein lungesjukdom han hadde fått etter å ha jobba på klebermølla i mange år. Ei natt var oldemor mi bortreist, og han sov aleine i første etasje. Utpå natta fekk han eit anfall, han fekk ikkje puste. Han ropte, men ingen i etasja over vakna. Da ropte han på deg og lagde smattelydar. Du begynte å bjeffe, mamma og pappa vakna og fekk tak i doktor. Etter den dagen var de bestevennar, skriv mamma. Ho skriv at du likte barn, vatn og snø, stjal vottar og iblant gjekk deg ein tur på eigen hand. Da stoppa nabokjerringa deg og sa at du skulle gå himæt, og du snudde og gjorde som ho sa.

Til slutt står det i eposten:

«Kazan vart veldig gammel, 14 1/2 år, og vi 'plaget' han for lenge. Men da dagen kom og vi måtte avslutte livet hans, så valgte vi å reise til Dombås. Der hadde veterinæren avtale med en bonde som begravde hunder i utkanten av et jorde.»

Nesten ingenting av dette visste eg. Her var livet ditt, sett frå ho som var eigaren og sjefen, og som til slutt måtte bestemme at du ikkje skulle leve lenger. Da eg las eposten, forstod eg dette, at du var hennar hund, først og fremst
det, hennar kamerat, og så i neste rekke vår. Alle gret da du døydde, vi satt på trappa saman, eg, systera mi og mor mi, bestemor mi var der òg, ho budde hos oss på den tida.

Du skal vite det, Kazan, at sjølv om vi kunne vere irriterte på deg, du feis noko frykteleg, og hadde dårleg ånde, vi var utålmodige med deg, var opptatte av andre ting, gjekk ikkje så ofte tur med deg som vi burde, så elska vi deg, du var sakna av mange, og mor mi, ho drog til Dombås med deg, førti minutt frå Kvam, for at du skulle få ligge på eit jorde i staden for å dynga saman med andre dyr og brent i ein omn.

Du er uløyseleg knytt til barndommen vår, til den gongen vi var lyse, sterke, udødelege. Når eg skriv om deg, blir eg minna om noko som har forsvunne frå livet mitt. Å vere heilt stille. Å vere barbeint. Å kjede seg. Å grave handa ned i pelsen din. Eg får ein lengt etter tida da vi var saman, vi som nå bur kvar for oss med nye, eigne familier, etter den gongen vi gjekk på Samvirkelaget og kjøpte turrfisk med heim, for det skulle du ha. Barndommen var lang. Så gjekk tida fortare. Eg vart vaksen, etter kvart var eg mor, og som mor tek eg rolla eg kjenner frå mi mor: Eg skal vere sterk og trøyste andre. Eg må vente med å vere svak til ungane søv. Eg vart født til ei verd som gjekk framover, slik kjentest det den gongen. Og nå? Det går dårleg med miljøet, folk flyktar frå dei raserte heimlanda sine, og i Amerika har Donald Trump blitt president, det er til å gråte av, eg snakkar med dottera mi om det, han er ein idiot, seier eg. Mamma, ein skal ikkje seie det om andre, seier ho. Nei, det er sant, seier eg, men han er det.

Kazan, når eg vakner om natta av ein vond draum, det skjer ganske ofte, skjønt sjeldnare nå enn før, og kroppen sitrar, det er vondskap i rommet rundt meg, det pikselerte mørket, og eg må blunke mange gonger for å kome ut av det som har fanga meg. Kva gjer eg da? Jo, eg tenkjer på noko som er bra for meg, godt, ukomplisert, vakkert, eg tenkjer på deg, du gamle hund, at eg er inntil kroppen din, vi var jo like store på eit tidspunkt. Eg vakna i andre etasje av eit frykteleg mareritt, syster mi sov i rommet ved sida av, bror min i eit anna rom, foreldra mine i soverommet sitt i første etasje. Eg gjekk ikkje inn til dei. I staden fann eg deg i hundesenga som stod i den store gangen, tok med meg eit par frakkar frå skapet, la ein frakk over oss, heldt opp det tunge hovudet ditt og la ein under oss. Eg hugsar det, at eg løfta hovudet ditt og la noko mjukt under det. Så la eg meg ved sida av den svarte, kraftige kroppen din og var trygg. Når eg vaknar midt på natta, ser eg for meg at eg og du ligg der saman, tett i tett, eg kjenner varmen frå kroppen din. Eg er snart førti, det er snart tretti år sidan du døydde, og det er tanken på deg som trøystar meg når eg er redd.

Favorittdyr

Akkurat nå er det havotere. Fordi de har verdens
artigste små ansikt, og når de ligger på rygg i vannet og sover, holder de hverandre i potene, for å unngå å drive bort fra hverandre.

-Kjersti Bjørkmo

DET STÅR EN STOR HUND OG BJEFFER I MØRKET, UANSETT HVOR DU ER

Den beste måten å frakte en død hund på er å bære den i et putetrekk. Det har min far fortalt meg. Dette avhenger naturligvis av hundens størrelse, men han vet hva han prater om. Seks av familiens fuglehunder har i årenes løp blitt båret i putetrekk opp på fjellet og lagt til hvile i en grotte. Hver gang har min far dekket grottens inngang med store steiner, slik at rovdyr ikke skal komme seg inn. Skjelettene ligger fine og intakte, og man kan kjenne igjen hver enkelt av de gamle familiemedlemmene ved å se på snutelengde og halsbånd.

Hundelivet er kort. Et menneske varer lenger enn sju generasjoner hunder. Det blir sju hundesorger i løpet av et liv. Kanskje mer.

Farmors gordonsetter Saiva ble påkjørt på en parkeringsplass på fjellet en påske for fem–seks år siden. De skulle på hyttetur og Saiva sprang foran en bil mens farmor spente på seg skiene. Saiva var en gammel hund og overlevde ikke. På grunn av store mengder snø det året ville det ikke være mulig å få lagt henne i grotten før utpå våren, så faren min tok henne med hjem og la henne i fryseren. Saiva var en elskelig hund. Liten av vekst og med et uskyldens trekk over øynene. «Snau rundt auan, som en sel», som farfar observerte da hun først kom til familien. Bortskjemt livet igjennom, med et urovekkende avhengighetsforhold til tørrfisk.Venn av alle barn, fiende av ekorn og trost. Den gamle jakthunden ble lagt på en seng av frosne, hvite ryper i min fars fryser, i påvente av snøsmeltingen. På grunn av omstendigheter jeg ikke har oversikt over, ble hun liggende i fryseren i flere måneder, nesten hele sommeren. Saiva i fryseboksen ble noe av et samtaleemne i slekta. «Hvis du vil se ho Saiva, så ligg ho fortsatt i fryser'n», fant min far på å si når jeg eller mine søsken var på besøk. Jeg overveide det. Makabert. Stå der i kjellerstua, rykke i fryserens håndtak og høre den velkjente lyden, det lille gispet hvitevarer gir fra seg når de åpnes, for så å kikke ned på den svarte pelsen. Jeg lot det være. Det skal være forskjell på å besøke en død og å besøke en pizza Grandiosa.

Nå, flere år etterpå, tenker jeg på hvor kald hun må ha føltes mot ryggen hans da han til slutt bar henne opp på fjellet, hvis han ikke pakket henne inn i noe annet enn et putetrekk.

I åtte år bodde jeg på St. Hanshaugen i Oslo, før jeg flyttet til Bjølsen hvor jeg bor nå. Jeg bodde på en liten hybel uten kjøkken. Jeg måtte ut, over en gårdsplass og inn en kjellerinngang, for å komme til vaskekjelleren hvor jeg kunne dusje. Det var ikke et sted for å motta besøk. Jeg satt og skrev dikt og leste bøker. Og kikket ut vinduet mot parken og årstidene. Jeg likte å se på hundene. Blinklysene i halsbåndene i mørket mellom trærne. Menneskenes smale silhuetter mot snøen. Så lett de så ut til å kunne brekke. Noen kvelder, når jeg satt med vinduet åpent, hørte jeg plystring og lave rop etter hunder som var blitt borte i mørket.

En weimaranervalp dukket opp en sommer og passerte vinduet mitt flere ganger om dagen. Lubben og grå, med honninggule øyne. Jeg beundret den, registrerte hvordan den vokste fra uke til uke, og jeg tenkte at før eller siden skulle vi møtes ute på fortauet, den våte lille snuten, værhårene, de kalde, myke ørene og jeg. Jeg tenkte på hvor lenge det var siden noen hadde strøket meg over kinnet.

På vei hjem fra butikken hvor jeg hadde virret lenge rundt, plukket opp varer, veid dem i handa og lagt dem tilbake igjen, med tjue kroner til rådighet for hele uka, møtte jeg valpen. Den var ikke så liten lenger og sto uventet foran meg på veien og logret. En mann med briller holdt stramt i hundebåndet, jeg spurte Kan jeg få hilse på valpen din? Jeg er alltid høflig, alltid ekstra pertentlig, når livet er på nippet til å rakne.

Han sa Nei. Han sa Vi kan ikke hilse på alle.

Det var blek ettermiddagssol på murhusene rundt oss. En rad av parkerte biler nedover hele bakken og rundt svingen mot skoleplassen som lå der. Ikke ett menneske, ikke én fugl var å se i nærheten. Jeg snudde ryggen mot mannen og valpen og gikk hjem.

På den tiden hendte det at Dagbladet trykte ett og annet av diktene mine på side 2. De betalte ikke honorar for det. Hver gang etter at et dikt hadde stått på trykk, mottok jeg likevel en konvolutt med en femhundrelapp i posten. Fra mormor i Mo i Rana. Med gratulasjoner for publisering i en riksavis.

I treårsalderen satt jeg på kjøkkengulvet hos mormor og morfar, sammen med engelsksetteren Yrja og hennes åtte valper, og bestemte meg for at jeg var hund. Avgjørelsen møtte aldri motstand. Mormor klødde meg bak øret og sa at jeg var flink bisk, mange ganger om dagen, og jeg hadde ingen grunn til å tro at hun ikke mente det. Jeg fikk maten min i en skål på gulvet og jeg balanserte tomme tørkepapirruller på snuten. Og jeg opparbeidet meg en solid redsel for støvsugeren.

På ettermiddagene, før vi la oss til i en døsig dunge for å småbite på hverandres labber og ører, satt jeg og de andre hundene på rekke og rad på det knirkende gulvet ved kjøkkenbordet hvor mormor mange år senere skulle sitte og skrive gratulasjonskort og sende dem til hybelen min i Oslo.Vi satte oss til og ventet på den daglige ølgjærtabletten som mormor la på tungene våre, og som vi knasket i oss som en delikatesse. Hun har alltid gjort sitt for å holde meg blank i pelsen.

Diktene som Dagbladet trykte, hadde hunder i seg. En retriever som har mistet eieren. Den våkner forvirret om natten og tenker «Har noen ropt?», mens alarmen i den dødes Ford Fiesta utløses av snøværet utenfor. I et annet dikt er det en linje hvor en pointer ligger under et kafébord og gnager på et dukkehode. Min far sendte meg meldinger på mobilen som sa at Keino, hans daværende gordonsetter, hadde begynt å lese Dagbladet. Og at Keino syntes det var rart at ikke gordonsettere fikk være med i diktene jeg skrev. «Pointere er tullinger», var hundens bemerkning. Av alle hunder vi har hatt har Keino vært den mest poesiinteresserte.

Noe er konstant. Noe er likt i alle byer. En stor hund bjeffer alltid i mørket, uansett hvor du er. En stor hund som måler savnets rekkevidde når du skal sove. En snute som streifer hånden din når du går langs elven i Granada. En gammel mann med en halt hund i gata hvor du kjøper brød i Madrid. En schæfer på en takterrasse i Roma. En Grand Danois alene i en bil i London. En kjøter som legger hodet sitt ned for siste gang på et fortau i Quito. Og det rører meg. For inni meg har jeg slike byer. Jeg har parker og alleer og avstengte gater.Tomme portrom. Ingen mennesker får ferdes der. Det er for farlig. Bare hundene får lov.
«Kor mange fleire e det egentlig plass tell i den grotta?», spurte min fars søster etter at han endelig hadde vært oppe på fjellet og lagt den dypfryste Saiva sammen med de andre døde hundene våre. Han ble sittende og anslå et tall i hodet, og var stille en stund. «Men vi må pokker ikke fylle den helt opp. Eg ska også inn dit!»

Favorittdyr

Det må være skorpionen. Skorpionens brodd og forfatterens penn minner om hverandre.

-Tomas Espedal

DYRET

Kom bli med ut på vindige sletter og du la oss krysse elven og gå inn under trærnes ly.

Se der. Ja se der. Noe sånt har vi aldri sett før. Nei noe sånt har vi aldri sett. Hva er det for noe? Ja hva er det for noe det er et dyr. Et dyr er det. Ja et dyr er det men hvilket dyr jeg har aldri sett noe lignende. Hvis du krysser en ... ja hvis du krysser en ... med en ... så ville det lignet denne her. Ja da ville det lignet.

Skyt ham du. Jeg kan ikke skyte ham. Du slår i løpene løfter haglen som du pleier og skyter. Jeg vil ikke være den som skyter ham. Vil du ikke skyte? Nei. Da skyter jeg ham jeg. Nei det gjør du ikke. Vil du ikke la meg skyte ham? Nei. Er han såret hvorfor beveger han seg ikke hvorfor løper han ikke han ligger så underlig vridd med hodet under den ene hoven. Han er skadet. Har han sett oss? Han vet at vi er her. Tror du at han vil at vi skal skyte ham? Det er mulig. Så

skyter vi vi løsner et skudd hver så er vi to om det. Det hjelper ingen av oss at vi er to. Skal vi bare la ham ligge? Vi lar ham ligge og nå lover du meg på tro og ære at dette forteller du ikke til noen ikke til noen hører du.

Vi fortalte det ikke til noen. Ofte og oftere drømmer jeg om ham han kommer i så mange skikkelser og alltid som et dyr et dyr jeg ikke har sett før men nå kjenner jeg det igjen på tross av de ulike kroppene det er alltid det samme ansiktet. Ja det er et ansikt. Jeg kjenner det igjen fra den morgenen i skogen.

Et vakkert ansikt er det sørgmodig som ansiktet til en som har mistet ja som har mistet den han elsker. Det er ikke ulikt mitt eget ansikt. Det finnes flere slike ansikter. Man kjenner dem igjen.

Der lå han i skogen ingen synlige skader ingen sår han lå der så stivnet og forvridd slik man ligger i sengen når man er forlatt. Når man ikke ønsker å leve. Når man ønsker å dø. Hvordan kan man drepe noen som ikke vil leve? Min venn N. som jeg alltid gikk på jakt med hver eneste høst han har sluttet å jakte han skyter ikke lenger ikke engang ryper ikke engang småkryp han er ikke lenger i stand til å drepe en flue. Han sier: Det onde kan også føre til noe godt.